Dylatacja – co to jest i gdzie się ją stosuje?

W budownictwie często spotykamy się z pojęciami, które dla laika mogą wydawać się skomplikowane, jednak ich zrozumienie jest niezbędne dla prawidłowego wykonania prac budowlanych. Jednym z takich zagadnień jest dylatacja. Czym jest dylatacja i dlaczego odgrywa tak istotną rolę w procesie budowlanym?

Każda konstrukcja budowlana narażona jest na różnego rodzaju naprężenia i odkształcenia, wynikające między innymi ze zmian temperatury, wilgotności czy osiadania budynku. Aby zminimalizować ryzyko powstawania nieprawidłowych odkształceń, które mogłyby prowadzić do uszkodzeń konstrukcji, stosuje się specjalne przerwy dylatacyjne. To właśnie one pozwalają na naturalne „pracowanie” budynku bez negatywnych konsekwencji dla jego struktury.

W tym artykule szczegółowo omówimy nie tylko to, czym jest dylatacja, ale także przedstawimy praktyczne aspekty jej wykonania. Dowiesz się między innymi, jakie rodzaje dylatacji wyróżniamy, czym wypełnić szczelinę dylatacyjną w różnych miejscach budynku, jakie materiały stosować i na co zwrócić szczególną uwagę podczas wykonywania prac. Zapraszamy do lektury!

Czym jest przerwa dylatacyjna?

Przerwa dylatacyjna, inaczej szczelina dylatacyjna to niezbędny element konstrukcji budynku, który odgrywa fundamentalną rolę w zapewnieniu jego trwałości i bezpieczeństwa. Jest to celowo wykonana szczelina, która dzieli budynek na mniejsze części, umożliwiając im niezależną pracę. Jest szczególnie istotna przy wykonywaniu rozległych budowli czy długich odcinków poziomych. Głównym zadaniem tego rozwiązania jest przede wszystkim radzenie sobie z niwelowaniem naprężeń, które mogą pojawić się w konstrukcji.

To, co nazywamy przerwą dylatacyjną, stanowi swego rodzaju „zawór bezpieczeństwa”, który pozwala na naturalne ruchy budynku wywołane różnymi czynnikami, takimi jak zmiany temperatury czy przewidywane obciążenia. Właściwie zaprojektowane i wykonane szczeliny dylatacyjne skutecznie zmniejszają ryzyko powstawania przeciążeń w strukturze budynku, zapobiegając tym samym powstawaniu pęknięć i innych uszkodzeń różnych elementów budynku.

Jakie wyróżniamy rodzaje dylatacji?

Ze względu na różnorodne zastosowania i funkcje, możemy wyróżnić kilka podstawowych typów dylatacji – są to:

• Dylatacje konstrukcyjne – dylatacja konstrukcyjna wydziela fragmenty budynku, dzieli go na mniejsze części, które umożliwiają swobodną „pracę” elementów konstrukcji. Praktycznie każdy budynek jest wyposażony w dylatacje konstrukcyjne, które stosuje się przede wszystkim w celu zapobiegania uszkodzeniom wywołanym przez nierównomierne osiadanie fundamentów. Ten rodzaj dylatacji należy zastosować również przy wprowadzaniu różnego rodzaju zmian w istniejącej konstrukcji. Są one niezwykle ważne w przypadku, gdy budynek jest umiejscowiony na terenie szkód górniczych lub w miejscu, gdzie występują trzęsienia ziemi.
• Dylatacje technologiczne – tego typu dylatacja budynku jest stosowana w miejscach, gdzie należy oddzielić elementy budynku między sobą ze względu na technologię ich wykonania. Przykładowo – gdy zastosuje się je przy elementach betonowych, wówczas ich zadaniem jest zapobieganie negatywnym skutkom wiązania mieszkanki betonowej – czyli często spotykanym skurczem betonu lub jego pełzaniem.
• Dylatacje termiczne – dylatacja termiczna zabezpiecza konstrukcję przed naprężeniami wynikającymi ze zmian temperatury. W budownictwie mieszkaniowym często spotykanym rodzajem dylatacji termicznej jest dylatacja posadzki – od wykonania dylatacji posadzki w dużej mierze zależy trwałość podłogi – odpowiednio wykonana dylatacja technologiczna posadzki zapobiega pękaniu podłóg przy ich znacznych powierzchniach (np. w przypadku wylewki podłogowej wyposażonej w ogrzewanie podłogowe), gdyż umożliwia ona swobodne kurczenie się i rozciąganie podłogi w miarę zmiany temperatury.
• Dylatacje przeciwdrganiowe i akustyczne – są szczególnie ważne przy obiektach narażonych na wibracje od maszyn czy ruchu komunikacyjnego. Dylatacje przeciwdrganiowe skutecznie niwelują negatywne oddziaływanie hałasu i drgań w na konstrukcje budynków i samopoczucie mieszkańców.

W innych gałęziach przemysłu spotykamy także dylatacje w instalacjach rurowych (kompensatory), torach kolejowych (przerwy dylatacyjne szyn) czy mostach (szczeliny dylatacyjne przęseł). Wybór odpowiedniego rodzaju dylatacji należy zastosować po dokładnej analizie warunków i wymagań konkretnego projektu.

Gdzie stosuje się dylatację?

Jak już wspomnieliśmy, dylatacje są powszechnie stosowane w budownictwie mieszkaniowym, gdzie pozwalają na bezpieczną „pracę” konstrukcji budynku poprzez oddzielanie poszczególnych fragmentów budynku. Jednak jej zastosowanie znacznie wykracza poza samo budownictwo mieszkaniowe. Przykładowo dylatacje pośrednie możemy spotkać w obiektach przemysłowych czy halach produkcyjnych, gdzie dylatacja przeciwdrganiowa ma kluczowe znaczenie dla ochrony konstrukcji przed wibracjami maszyn.

Bardzo widocznym przykładem są przerwy dylatacyjne w konstrukcjach mostowych - podczas jazdy samochodem możemy wręcz poczuć i usłyszeć moment przejazdu przez szczelinę dylatacyjną między przęsłami mostu, gdzie wypełnienie dylatacji stanowi charakterystyczny gumowy pasek. Ciekawym przykładem historycznym są tory kolejowe - dawniej wykonanie szczeliny dylatacyjnej między szynami było niezbędne ze względu na odkształcenia termiczne metalu. To właśnie dzięki nim można było usłyszeć charakterystyczne stukanie kół pociągu podczas jazdy. Dziś technologia spawania szyn kolejowych pozwala uniknąć tego rozwiązania, ale starsi czytelnicy z pewnością pamiętają charakterystyczny stukot kół pociągu na łączeniach szyn.

Z mniej oczywistych przykładów – dylatacje znajdują również zastosowanie w budownictwie wieżowców i drapaczy chmur, gdzie różnice w temperaturze i wiatr mogą powodować znaczne ruchy konstrukcji. W takich przypadkach dylatacje pełnią kluczową rolę, zapobiegając uszkodzeniom spowodowanym przez odkształcenia wynikające z różnic temperatur czy działających sił wiatru.

Również w architekturze zabytkowej możemy znaleźć dylatacje w konstrukcji budynków. Stosuje się je przy renowacji budynków, aby umożliwić „pracę” starej konstrukcji, zwłaszcza w miejscach, gdzie różne materiały budowlane o odmiennych właściwościach reagują na zmiany warunków środowiskowych. Dzięki temu zabytkowe budynki mogą lepiej przetrwać próbę czasu, unikając nadmiernych uszkodzeń wynikających z naprężeń konstrukcyjnych.

Czym wypełnić przerwy dylatacyjne?

Wybór odpowiedniego materiału do wypełnienia szczeliny dylatacyjnej zależy od wielu czynników, w tym od miejsca jej występowania, przewidywanych obciążeń oraz warunków środowiskowych. W przypadku dylatacji konstrukcyjnych często stosuje się wełnę mineralną lub styropian, które następnie zabezpiecza się materiałami wodoodpornymi. Do wypełnień o mniejszych wymiarach świetnie sprawdzają się elastyczne pianki poliuretanowe czy impregnowane taśmy rozprężne (taśmy dylatacyjne).

W przestrzeniach narażonych na działanie czynników atmosferycznych, jak na przykład na elewacjach czy tarasach, sprawdzają się specjalistyczne masy uszczelniające - najczęściej silikony budowlane lub masy poliuretanowe. Te materiały charakteryzują się nie tylko wysoką elastycznością, ale także odpornością na UV i zmienne warunki pogodowe. W przypadku posadzek najczęściej wykorzystuje się systemowe listwy dylatacyjne lub elastyczne masy dylatacyjne, które są odporne na ścieranie i mogą przenosić znaczne obciążenia użytkowe.

Szczególną uwagę należy zwrócić na dylatacje w pomieszczeniach mokrych, gdzie kluczowa jest ochrona przed wilgocią. W takich miejscach stosuje się wodoodporne masy uszczelniające w połączeniu z taśmami hydroizolacyjnymi. Z kolei w sufitach podwieszanych dylatacje maskuje się specjalnymi profilami systemowymi, które nie tylko spełniają funkcję techniczną, ale również estetyczną.

Niezależnie od wybranego rozwiązania, materiał wypełniający musi zachowywać swoją elastyczność przez długi czas oraz być odporny na warunki, w jakich będzie pracował. Warto przy tym pamiętać, że właściwy dobór materiału wypełniającego ma kluczowe znaczenie dla skuteczności całej dylatacji.

Na ścianie pojawiło się pęknięcie – co robić?

Pojawienie się pęknięcia na ścianie zawsze powinno zwrócić naszą uwagę, jednak nie każde pęknięcie oznacza poważny problem konstrukcyjny. Drobne rysy i pęknięcia włoskowate (o szerokości do 1-2 mm) często można naprawić samodzielnie, wykorzystując elastyczne masy szpachlowe lub akrylowe. W przypadku pęknięć na łączeniach płyt gipsowo-kartonowych dobrze sprawdzą się taśmy wzmacniające do płyt G-K i gips szpachlowy.

Gdy mamy jednak do czynienia z większymi pęknięciami (szerszymi niż 2-3 mm), pojawiającymi się w newralgicznych miejscach konstrukcji (np. nad oknem czy w narożnikach), lub gdy pęknięcia się powiększają, należy niezwłocznie skontaktować się z doświadczonym konstruktorem lub inspektorem nadzoru budowlanego. Specjalista oceni, czy pęknięcie wynika z naturalnej pracy budynku, czy może świadczy o poważniejszych problemach konstrukcyjnych wymagających natychmiastowej interwencji. Bagatelizowanie takich sygnałów może prowadzić do znacznie poważniejszych i droższych w naprawie uszkodzeń lub, co gorsza, do zagrożenia bezpieczeństwa mieszkańców budynku.

Podsumowanie

Prawidłowe wykonanie dylatacji i wypełnienie ich odpowiednimi materiałami ma kluczowe znaczenie dla trwałości i bezpieczeństwa budynków. Dzięki nim konstrukcje mogą swobodnie „pracować”, dostosowując się do zmiennych warunków otoczenia bez ryzyka powstawania uszkodzeń.

Dziękujemy za poświęcony czas na lekturę naszego artykułu. Jeśli planujesz remont lub budowę i poszukujesz wysokiej jakości materiałów budowlanych, w tym produktów do wykonania i wypełnienia dylatacji, serdecznie zapraszamy do zapoznania się z ofertą sklepu BMB Technologie.